Definicja
– przemoc domowa jest zamierzonym działaniem, które wykorzystuje przewagę siły, a skierowane jest przeciwko bliskiej osobie. Działanie to narusza prawa i dobra osobiste osoby bliskiej, powodując psychiczne lub fizyczne cierpienia. W literaturze przedmiotu przemoc definiowana jest głównie jako wszelkie zachowania brutalne, które prowadzą do naruszenia wolności osobistej jednostki i nieliczenia się z jej dobrem. Zwraca się przy tym uwagę na dwa podstawowe warunki, które muszą zaistnieć aby mówić o zjawisku przemocy tj. nierównowaga sił, nadużycie władzy tj. własnej przewagi fizycznej bądź społecznej w celu wymuszenia na drugim człowieku określonych zachowań.

Przemoc, a agresja
– Agresja definiowana jest jako zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobnikach lub rzeczach. Cechą charakterystyczną zachowań agresywnych jest często równowaga sił pomiędzy ofiarą, a agresorem. Oznacza to, iż osoba, przeciwko której kierowane są działania agresywne, może się skutecznie bronić. O przemocy można natomiast mówić w przypadku braku równowagi sił, kiedy osoba posiadająca przewagę fizyczną i/lub psychiczną wykorzystuje ją przeciwko słabszej jednostce. Warto również wspomnieć, iż w obydwu przypadkach stosowane są te same formy zachowań, dlatego też wyróżnić możemy przemoc fizyczną i przemoc werbalną.

Zjawisko wieloaspektowe
– przemoc w rodzinie jest zjawiskiem wieloaspektowym. Można rozważać ją – między innymi – na płaszczyźnie medycznej (skutki przemocy wobec ofiary), psychologicznej (związki między ofiarą i sprawcą przemocy, sposoby działania sprawców i ofiar), prawnej (zagadnienia karalności sprawców przemocy w rodzinie), społecznej (społeczne skutki przemocy w rodzinie) i instytucjonalnej (działanie instytucji stykających się z przemocą w rodzinie).

Formy przemocy
– przemoc w rodzinie może mieć różne formy i dokonywać się przy pomocy różnych instrumentów tj:
Przemoc fizyczna – naruszenie nietykalności fizycznej (bicie, popychanie, szarpanie, policzkowanie, obezwładnianie, duszenie, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, gaszenie papierosa na osobie, szczypanie, kopanie);
Przemoc psychiczna – naruszenie godności osobistej (wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna, karanie przez odebranie uczuć, poniżanie, stała krytyka, ograniczenie snu);
Przemoc ekonomiczna – naruszenie własności (odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, nie zaspakajanie podstawowych potrzeb, wynoszenie z domu wspólnej własności, odmawianie płacenia alimentów, nie opłacanie wspólnych opłat i rat, nie oddawanie pożyczek);
Przemoc seksualna – naruszenie intymności (wymuszanie współżycia, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, epatowanie pornografią);
Zaniedbanie i niezaspokojenie podstawowych potrzeb członka rodziny, które prowadzi do jego cierpienia i narażające na utratę zdrowia lub życia.

Cykle przemocy w rodzinie
– przemoc w rodzinie jest najczęściej zjawiskiem powtarzalnym charakteryzującym się swoistą dynamiką. Wyróżnia się następujące etapy cyklu przemocowego:

Faza narastającego napięcia – charakteryzują ją pojawianie się coraz większej liczby sytuacji konfliktowych i narastające napięcie w związku. Sprawca przemocy staje się coraz bardziej drażliwy, ofiara przemocy stara się opanować sytuację, tłumaczy zachowania sprawcy.
Faza ostrej przemocy – zachowania sprawcy stają się nieprzewidywalne, gwałtowne, często wpada w szał. Dochodzi do zachowań agresywnych i stosowania przemocy.
Faza miodowego miesiąca – sprawca przeprasza ofiarę za wybuch przemocy, znajduje zewnętrzne powody swojego zachowania. Dba o ofiarę, spędza z nią czas, utrzymuje satysfakcjonujące kontakty seksualne. Ofiara zaczyna wierzyć, że sprawca się zmienił.

Należy pamiętać, że cykle przemocy często się powtarzają. Faza miodowego miesiąca jest silnie gratyfikująca dla ofiary, wzbudza ambiwalencję uczuć i postaw wobec sprawcy. Między innymi z tego powodu związki przemocowe są często trwałe, ofiary mogą mieć trudności z zakończeniem takiego związku. Sytuacja przemocy w rodzinie często prowadzi do powstania syndromu wyuczonej bezradności u ofiary przemocy. Wyuczona bezradność to poddanie się, zaprzestanie wszelkich działań wynikające z przekonania, że zmiana sytuacji przemocowej nie jest możliwa. Osoby doświadczające wyuczonej bezradności mają deficyty w trzech sferach: poznawczej (zniekształcone przekonania o własnej bezsilności, niewiara w możliwość zmiany), motywacyjnej (są bierne, nie podejmują działań) i emocjonalnej (stany apatii, lęku, depresji).

Wielu badaczy w kontekście przemocy w rodzinie mówi o syndromie sztokholmskim. Jest to poczucie sympatii i solidarności ofiary ze sprawcą przemocy, które jest skutkiem silnej reakcji na stres oraz podejmowanych przez ofiarę przemocy prób zwrócenia na siebie uwagi i wywołania współczucia u sprawcy. Zarówno mechanizm działania faz przemocy, jak wyuczona bezradność oraz syndrom sztokholmski silnie wiążą ofiarę ze sprawcą, stabilizują przemocowy związek. Zawsze w pracy z ofiarami i sprawcami przemocy należy mieć świadomość tych mechanizmów.

Trzeba pamiętać, że ofiarą przemocy można być niezależnie od wieku i płci. W tym kontekście należy wspomnieć o krzywdzeniu dzieci. Krzywdzenie dziecka to wszystkie formy fizycznego lub emocjonalnego złego traktowania, zaniedbania, wykorzystania seksualnego lub komercyjnego, doznane od osoby odpowiedzialnej za dziecko, której ono ufa lub która ma władzę nad nim, skutkujące faktyczną lub potencjalną krzywdą dziecka dla jego zdrowia, możliwości przetrwania, rozwoju albo godności (Report of te Consultation on Child Abuse Prevention, WHO, 1999).

Mity i stereotypy dotyczące przemocy w rodzinie
Mity i stereotypy to kulturowo uwarunkowane, silne przekonania gromadzące wiedzę i sposób rozumienia wydarzeń danej społeczności, niesione przez pokolenia. Mają one silny wpływ na zjawisko przemocy w rodzinie, ponieważ wiele z nich stoi na straży największej wartości w naszej kulturze, jaką jest rodzina, która definiowana jest najczęściej jako podstawowa komórka społeczna. Jej funkcje sprowadzają się do kształtowania osobowości, charakteru, norm i wartości, zapewnienia bezpieczeństwa i umożliwiania rozwoju każdemu z jej członków.
Mity i stereotypy często odnoszą się do „pożądanych” relacji pomiędzy członkami rodziny tj. mężem i żoną, rodzicami i dziećmi, ale też przypisują zarówno kobiecie, mężczyźnie, dzieciom określone role. Większość z nich jest używana jako argument za stosowaniem przemocy, albo jej usprawiedliwienie. Mity i stereotypy są niebezpieczne, gdyż zniewalają ofiarę, dają sprawcy sygnał o społecznym przyzwoleniu na przemoc, umacniają w nim pewność siebie i poczucie bezkarności.

Oto przykłady niektórych stereotypów:

• w sprawy rodziny nie należy się wtrącać,
• przemoc dotyczy rodzin patologicznych, czyli „marginesu”,
• przemoc jest wtedy, gdy widoczne są ślady na ciele ofiar,
• najczęstszą formą przemocy jest bicie,
• jeśli ktoś jest bity to znaczy, że sobie na to zasłużył,
• dla dobra dzieci powinno się znosić wszystko ze strony współmałżonka,
• policja nie powinna interweniować w sprawach rodzinnych,
• to był jednorazowy incydent, który się nigdy nie powtórzy,
• gwałt w małżeństwie nie istnieje
• osoby używające przemocy muszą być chore psychicznie,
• nie ujawnia się tajemnic rodzinnych,
• ofiara sama sobie winna,
• jeśli przestanie pić, wszystko będzie dobrze, warto czekać, może kiedyś zrozumie i przestanie pić i bić.
• przemoc w rodzinie stosują wyłącznie mężczyźni.

Badania, wiedza naukowa, ale też kampanie społeczne i działalność wielu instytucji zajmujących się pomocą i wsparciem osób doznających przemocy obalają stereotypy i dowodzą, że:

• przemoc, wykorzystywanie, bicie, krzywdzenie osób bliskich jest przestępstwem, tak samo groźnym i podlegającym karze jak przemoc wobec obcych osób; bycie małżeństwem czy mieszkanie razem pod jednym dachem w wolnym związku nie daje nikomu prawa do stosowania przemocy, nie zwalnia z odpowiedzialności prawnej, każdy ma prawo a nawet obowiązek reagować na przestępstwo,
• przemoc w rodzinie występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia lub statusu społecznego czy materialnego, zdarza się, że lepiej wykształceni sprawcy stosują często bardziej wyszukane formy przemocy.
• nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie, niezależnie od tego, co zrobił lub powiedział, nie wolno poniżać, bić innych ani się nad nimi znęcać,
• przemoc domowa niemal nigdy nie jest wyjątkowym, pojedynczym wydarzeniem, ma tendencje do powtarzania się, niezatrzymana eskaluje i przybiera na sile,
• nawet uzależnienie od alkoholu nie zwalnia od odpowiedzialności za działania dokonywane pod jego wpływem, alkohol może nasilać przemoc i ułatwia jej stosowanie, stanem nietrzeźwości sprawcy próbują usprawiedliwić fakt znęcania się nad rodziną,
• nie tylko siniaki, złamania czy oparzenia świadczą o przemocy, przemoc ma „wiele twarzy” – to także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, zastraszanie, grożenie,
• ofiary przemocy nie chcą być źle traktowane przez swoich bliskich, starają się bronić siebie i innych zagrożonych przemocą członków rodzin, chcą przerwać przemoc, ale pozostając w osamotnieniu, często nie potrafią tego zrobić- będąc w opresji działają często nieracjonalnie, co prowadzi do nasilenia przemocy,
• przemoc domowa to przestępstwo ścigane przez prawo, a nie sprawa rodzinna, Policja jest powołana do ochrony bezpieczeństwa osób, zapobiegania popełnianiu przestępstw i ściganiu sprawców, niezależnie od tego czy osoba doznająca przemocy należy do rodziny, czy nie,
• przemoc jest dążeniem do przejęcia władzy i kontroli nad innymi osobami, nie ma żadnych danych wskazujących na istnienie bezpośredniego związku pomiędzy przemocą a chorobą psychiczną,
• każda osoba niezależnie, czy żyje w związku formalnym, czy nieformalnym, czy jest wolna, ma prawo decydować o swoim życiu intymnym i zachowaniach seksualnych. Małżeństwo nie zmienia definicji gwałtu, który polega na doprowadzeniu innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub wykonania tego czynu, stosując przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp, definicja ta nie wyklucza małżonków ani innych osób z rodziny sprawcy.

Pomoc osobie doznającej przemocy w rodzinie

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) określa zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie oraz osób stosujących przemoc w rodzinie.
Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się bezpłatnej pomocy, w szczególności w formie poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego, zawodowego i rodzinnego, a także interwencji kryzysowej, ochrony przed dalszym krzywdzeniem, zapewnienia bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, badania lekarskiego oraz zapewnienia, w określonych przypadkach, osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, pomocy w uzyskaniu mieszkania.
Zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie są realizowane przez organy administracji rządowej i jednostki samorządu terytorialnego. Organy administracji rządowej i samorządowej współdziałają z organizacjami pozarządowymi oraz kościołem i związkami wyznaniowymi w zakresie udzielania pomocy osobom dotkniętym przemocą, oddziaływania na osoby stosujące przemoc oraz podnoszenia świadomości społecznej na temat przyczyn i skutków przemocy w rodzinie.
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.